بررسی روابط بین خشکسالی اقلیمی و متغیرهای خورشیدی (تابش و ساعات آفتابی) در اقالیم مختلف ایران

در قرن اخیر تغییرات اقلیمی و تحولات اقتصادی-اجتماعی کشورهای جهان موجب توجه فزاینده مردم به پدیده خشکسالی گردیده، بطوریکه پیش بینی، تشخیص و ارزیابی اثرات این پدیده در بسیاری از کشورها از جهات گوناگون بویژه دربرنامه ریزی راهبردی کشاورزی و مدیریت منابع آب اهمیت بحرانی یافته است. از طرفی رخداد این پدیده را با اطمینان کامل نمی¬توان پیش¬بینی نمود بنابراین باید آن را رخدادی تصادفی تلقی کرد. هدف اصلی پژوهش حاضر ارائه و بسط یک مفهوم جدید از خشکسالی اقلیمی وروشی نوین برای تشخیص و ارزیابی آن برپایه رابطه سه گانه بین خشکسالی ومتغیرهای هیدرومتئورولوژی و متئورولوژی مانند بارندگی، تابش خورشیدی و ساعات آفتابی است. بدین منظور با استفاده از داده های هواشناختی هشت ایستگاه همدیدی واقع در اقالیم مختلف ایران در دوره آماری 1970-2010، ابتدا نمودارهای دوگانه¬ی خشکسالی-خورشیدی dgm)) در هر ایستگاه ترسیم شد و مشاهده گردید که وضعیت خشکی برخی از ماهها نسبت به جدول توصیف کیفی خشکسالی وترسالی براساس شاخص نمره استاندارد z-score تغییر می¬یابد. در مرحله¬ی بعد نقشه منحنی¬های هم¬ارزش بارش استاندارد شده ترسیم و متغیر های معادله آنگستروم چون تابش خورشیدی و ساعات آفتابی به عنوان متغیرهای مرجع رسم شد. این تکنیک که به عنوان روش سه گانه ترسیمی (tgm) موسوم است، الگوهای رفتاری بین پدیده خشکسالی و متغیرهای تابش خورشیدی و ساعات آفتابی را به صورت بارز نمایان می¬سازد. ضریب تعیین رابطه رگرسیون خطی بین خشکسالی و معادله آنگستروم75-96 % بدست آمد. خشکسالی و ضرایب مدل آنگستروم با روش پیشنهادی محاسبه شدند. رابطه بین معادله آنگستروم و خشکسالی با روش tgm ارائه شده است، روش tgm اطلاعات زیادی را درباره رخداد خشکسالی در ترکیب¬های متفاوت از تابش خورشیدی و ساعات آفتابی نشان می¬دهد. این روش در 8 ایستگاه همدیدی ایران به کار برده شد. در تمام ایستگاه-های مورد مطالعه ضریب تبیین معادله¬ی آنگستروم 75/0-96/0 بدست آمد به جز بجنورد، رامسر و شیراز که به ترتیب 038/0، 067/0 و 294/0 است. روش سه گانه ترسیمی (tgm) در تشخیص و ارزیابی دوره¬های مرطوب و خشک و همچنین بررسی رابطه¬ی آنها با تغییرات متغیرهای خورشیدی مانند تابش خورشیدی و ساعت آفتابی کمک می¬کند.